Een zomernummer vol info over bomen. Je leest over bomen planten in je eigen tuin en in Kenia, waarom we wilgen knotten, een interview met onze coördinator lokale groepen William de Jong en diverse tips om meer over bomen te weten te komen. Je leest hem hier!
Een salade met bloemknoppen van brem, een boterham met kaas en een smakelijke versiering van de rode klaver of een pesto van zevenblad. Allemaal heel smakelijk!
Tijdens (belevings-)wandelingen met groepen mensen laat ik hen graag iets proeven uit de natuur. Voor veel mensen is het verrassend wat er allemaal te eten valt uit de natuur. Dat je van brandnetels soep kunt maken, is wel bekend. Maar verder… En daar begint meteen een dilemma. Want hoe enthousiast maak je mensen voor eetbare natuur? Die brandnetel is misschien een lastige plant in de tuin, maar wel een waardplant voor diverse vlinders. En van de bloemen van de wilde lijsterbes kun je heerlijke limonade maken (net als van de vlier), maar zonder bloemen geen bessen – en dat is wel jammer voor merels, spreeuwen en kramsvogels.
Wildplukken is trendy. De sites met informatie groeit met de dag en wildplukwandelingen zijn er te over. Dus is het van belang dat er aandacht is voor de ethiek van het wildplukken: ‘Alleen plukken waar overvloed van is en wat niet beschermd is’. Dat vraagt kennis van eetbare natuur. Maar het is ook een enorme kans om mensen zich meer te laten verbinden met de schepping!
Nu ben ik opgegroeid te midden van de natuur en wist ik altijd al wel dat er iets te snoepen viel tijdens een wandeling: een braam plukken, zuigen aan de bloem van de kamperfoelie of een blaadje van de zuring eten. Hoe meer ik ontdekte dat er zo veel eetbare natuur bestond, hoe rijker het voelde. Ik werd steeds enthousiaster om te weten wat je kunt eten. Aan de ene kant is het wonderlijk dat we er zelfs op het platteland maar beperkt mee zijn opgegroeid, aan de andere kant groeit de verwondering met de ontdekking wat er allemaal eetbaar is in de natuur. De schepping wordt zo verrassend meer bijzonder en daardoor groeit de dankbaarheid jegens de Schepper.
Zelf eet ik beperkt uit de natuur. Maar het kennen van de mogelijkheden en anderen daarop wijzen, geeft mij al een soort ‘verzadiging’. Het zou mooi zijn als er meer voedselbossen zouden komen, zodat er meer mogelijkheden zijn om met eetbare natuur aan de slag te gaan. En wil je zelf eens op ontdekkingstocht met eetbare natuur, kijk dan naar een plek waar een bepaalde soort ruim aanwezig is. Check via een app of een boek of het geplukte inderdaad eetbaar is. Veel soorten doen het goed in salades en leren je ook om de smaken te kennen en te waarderen. Het zoeken en bereiden van eetbare natuur vraagt zeker tijd en aandacht. Maar daarna is het genieten van nieuwe smaken en mogelijkheden!
'Ik heb het geluk gehad op te groeien te midden van de natuur (Buurtschap Appel bij Nijkerk). De veelkleurigheid van de natuur was altijd vanzelfsprekend en tegelijkertijd altijd bijzonder… Ik werd natuurgids en werd actief bij A Rocha Bennekom. Ook kun je me tegenkomen bij www.natuurlijkwandelenenmeer.nl voor teamuitjes, bezinningswandelingen etc.’.
Wanneer er mensen langskomen geven we ze vaak een rondleiding door ons VoedselBos. Zo ook op een woensdagmiddag medio april. We vertellen over alle soorten bomen en struiken die we aangeplant hebben. Omdat er nog geen vruchten te proeven zijn, deel ik verschillende blaadjes uit: “Wat vind je van deze?”. Even later zie ik een verwonderd gezicht: “Hé, het smaakt naar soep!”. De blaadjes van de uiensoepboom (Chinese Mahonie) doet mensen verbaasd staan. Maar ook het linde- en berkenblad wordt geproefd en is voor de meesten niet gangbaar in hun salade.
Uiensoepboom (Chinese Mahonie). Foto: VoedselBos
De volgende dag zit Dorine in de trein en luistert een aflevering van de Voedselboscast. Dat zijn interessante en leerzame gesprekken met mensen die iets met voedselbossen te maken hebben. Bijvoorbeeld beheerders, ontwerpers, maar ook koks. In de betreffende podcast komt naar voren dat voedselbossen een oplossing zouden kunnen zijn voor allerlei wereldproblemen. Met name de stikstof- en klimaatcrisis worden genoemd, maar ook psychische en fysieke gezondheidsproblemen. Het voedselbos, dat gebaseerd is op permacultuur principes (een ontwerpmethode waarbij je met de natuur meewerkt aan een (eco)systeem dat zichzelf in stand houdt), als een soort wondermiddel dus.
’s Avonds lopen we samen een rondje door ons VoedselBos. We hebben nachtvorst gehad. Bij sommige bomen en struiken is dit helaas goed te zien aan de zwarte blaadjes. Ook de blaadjes van de uiensoepboom hangen er treurig en verlept bij. Lekker zijn ze zeker niet meer.
Naar aanleiding van de podcast en de nachtvorst filosoferen we al wandelend over het ontwikkelen van een soort ‘theologie van het voedselbos’. Voor ons staat voorop dat we met de aanleg en het beheer van het bos willen meewerken met God en zijn natuurwetten en principes. Permacultuur heeft goede principes, zoals het meewerken met de natuur en als mens niet te veel ingrijpen. Maar in de permacultuur-gedachte dat je (als mensheid) zelfredzamer kunt worden als je een goed systeem ontwerpt, missen we het afhankelijk zijn van God.
De natuur(wetten) zijn door Hem geschapen. Door Hem kan het voedselbossysteem, waarin alle gewassen op elkaar inwerken en via een gezonde bodem met elkaar communiceren, tot bloei komen. Een systeem kan de wereld niet redden, dat kan alleen God. Het maakbaarheidsdenken dat we regelmatig proeven bij andere voedselbosboeren geeft ons een ongemakkelijk gevoel. Wij willen leven vanuit de Bron. Dat geeft ontspanning; we kunnen en hoeven het niet zelf te doen en al zeker niet met ons VoedselBos de wereld of een klein stukje ervan redden.
Een week later zien we dat de uiensoepboom weer nieuwe, lekkere blaadjes heeft. Hmm, heerlijk!
Anita Bos en Dorine Heij zijn in juni 2022 in het Oost-Groningse Bellingwolde gaan wonen op een perceel van 1,2 hectare, om een VoedselBos aan te planten. Ze hebben Stichting De Pelgrim VoedselBos & BoerderHeij opgericht met als doel handen en voeten te geven aan de opdracht van God om te zorgen voor de schepping, met oog voor schoonheid, voor harmonie, voor creativiteit, voor alle leven, voor een goede bodem, voor ruimte en voedsel voor mens en dier. En anderen te laten zien en ervaren dat voedselproductie mogelijk, haalbaar en lekker is uit een voedselbos.
Afgelopen jaar heeft Willemijn van Hees, werkzaam bij Landschap Erfgoed Utrecht, een inventarisatie naar wilde bijen uitgevoerd op Dorpsakker De Parel. Er zijn in totaal 19 verschillende soorten gevonden in 2023 (zomer) en 2024 (voorjaar), waarvan de Lichte wilgenzandbij een opvallende is, en de Weidebij een hele leuke: deze soort is namelijk zeldzaam! De dichtstbijzijnde populatie zit op het sluizencomplex in Amerongen.
Asbij, mannetje
Dorpsakker De Parel is een moestuin: bestuivers zijn dan essentieel. Er waren erg veel hommels aanwezig (merendeel van alle waarnemingen). Zij zijn met name goede bestuivers voor peulen, komkommers en tomaten. Maar hommels zijn lompe beesten en minder geschikt voor kleine bloemen zoals aardbeien, bessen, etc. Het is opvallend dat er geen groefbijen en maskerbijen zijn aangetroffen: dit zijn goede bestuivers voor deze gewassen. Dit kan natuurlijk een momentopname zijn.
Metselbijen zijn ook goede bestuivers, met name voor fruit: appels en peren. Er zijn twee soorten waargenomen (Rosse metselbij en gehoornde metselbij). Deze soorten foerageerden echter alleen op het terrein en woonden er niet: er is namelijk geen bijenhotel.
Om alle soorten bestuivers aan te trekken wordt aangeraden om bijenhotels te plaatsen voor de metselbijen (bamboestokjes 6–9 mm), maskerbijen (kleine rietstengels) en sachembijen (leemwand). Bovendien is de zeldzame blauwzwarte houtmeselbij aangetroffen in Amerongen. Om deze soort aan te trekken, moet vergevorderd molmhout in de zon staan. Het is leuk om deze soort ook op je terrein te hebben. Een bijenhotel moet 6 uur in de zon staan (het liefste ochtend zon).
Voor de instandhouding van de Weidebijen is het van belang dat er genoeg paardenbloemen en andere composieten aanwezig zijn in het vroege voorjaar (goudsbloemen zijn voor hen te laat).
Dorpsakker De Parel gaat met deze aanbevelingen aan de slag om nog meer bijen aan te trekken.
Het leven vereist dat we leren wandelen. Een hollend leven zal ons hoe dan ook eens tot stilstand brengen. Dat ervaarde ik zelf toen ik zes jaar geleden in een burn-out terechtkwam. De meest waardevolle lessen van het leven leerde ik de afgelopen jaren. Wandelend. Letterlijk én geestelijk. En onderweg liet ik me onderwijzen door Jezus en genoot ik van de prachtige natuur.
Wandelen doet iets met ons. Naast dat het erg gezond is voor lijf en brein, zet het ons aan tot een goed gesprek of tot bezinning. Het is alsof de natuur je direct uitnodigt om los te komen van de gejaagdheid van het dagelijkse leven. Luister maar eens naar het geluid van vogels. Het is alsof ze keer op keer zeggen: “Doe maar rustig aan, het komt wel goed.”
Een van de dingen die ik als moeder van drie kinderen altijd heb gedaan is met ze wandelen. Toen ze klein waren ondersteund door kinderwagens en buggy’s, maar vandaag de dag gaan we op pad met een stel goede wandelschoenen. Vaak gaat onze herdershond mee. Er wordt weleens geklaagd, maar het wandelen zit er in. Dat doen wij gewoon. Zo draag je als ouders bewust en onbewust over wat je belangrijk vindt.
Wanneer ik met mijn kinderen door het bos sjouw en we ons wandeltempo op elkaar af proberen te stemmen leer ik ze deze levenshouding: doe maar rustig aan, leef en ontvang. Leer je eigen levenstempo te vinden. Houd je ogen open om te kunnen zien. Houd je oren open om te kunnen horen. En blijf je verwonderen over schoonheid door God gegeven. Er is een Schepper die dit alles heeft gemaakt als een geschenk voor jou en mij. In de schepping zie je iets van de grootheid en de goedheid van deze Maker. Wat geweldig als je dit mag ervaren.
Terwijl mijn kinderen met takken slepen en hun spel zich al wandelend vanzelf ontwikkelt, vraag ik me af of ze mijn wijze lessen wel echt horen. Desondanks geloof ik dat ze het in zich op zullen nemen, gewoonweg omdat we hier zíjn.
Terwijl mijn kinderen met takken slepen en hun spel zich al wandelend vanzelf ontwikkelt, vraag ik me af of ze mijn wijze lessen wel echt horen. Desondanks geloof ik dat ze het in zich op zullen nemen, gewoonweg omdat we hier zíjn.
Wandelen is eigenlijk net het leven. Keer op keer ligt er wat nieuws op je pad en word je gevraagd hoe je hier op zal reageren. En terwijl je wandelt denk je na, sta je op je persoonlijke kruispunten, maak je keuzes. Het doet me denken aan Jezus, die met zijn discipelen vele kilometers wandelend aflegde en hen onderweg onderwees over de dingen van het leven.
Verschillende paden en wegen brengen ons op nieuwe plekken. Er is altijd wel iets nieuws te leren. En het léven, dat leren we denk ik het beste, al wandelend aan Jezus’ zijde. Want zoals ik mijn kinderen belangrijke lessen van het leven probeer te leren terwijl we door de bossen struinen, zo wandelt Jezus ook met mij mee.
Eline Lindeboom is getrouwd en moeder van drie kinderen. Ze staat voor de klas in het basisonderwijs en houdt zich bezig met spreken, schrijven en haar praktijk voor natuur- en wandelcoaching. Het is haar passie om mensen enthousiast te maken voor het wandelen in de natuur en voor wandelen met God.
De Schellerwade is een prachtige oude rivierarm van de IJssel, aan de westkant van Zwolle bij Oldeneel, waar elk jaar veel vogels broeden. Een van de vogels die in het verleden in de Schellerwade heeft gebroed is de zwarte stern. Om de zwarte stern een handje te helpen hebben vrijwilligers van A Rocha Zwolle, net als voorgaande jaren, zaterdagochtend 20 april 20 nestvlotjes uitgelegd in de Schellerwade. Drijvende bladeren zoals de krabbescheer zijn van nature mooie nestlocaties. Door het verdwijnen van krabbescheer is de zwarte stern in aantal sterk achteruit gegaan. Door het neerleggen van drijvende vlotjes helpen we de zwarte stern een handje. In de komende weken keren de zwarte sterns terug en hopelijk kiezen deze sierlijke vogels de Schellerwade uit om te broeden. Vanaf de dijk zijn de vlotjes zichtbaar en kan iedereen meegenieten als de vogels hier weer neerstrijken.
Dit jaar heeft Ecogroen B.V. uit Zwolle een bijdrage geleverd voor het aanpassen en plaatsen van de vlotjes. De Schellerwade is particulier bezit. De eigenaren hebben toestemming gegeven voor leggen van de broedvlotjes, omdat ze het een goede zaak vinden als de vrij zeldzame, grijsgekleurde watervogel weer terugkeert aan de stadsrand van Zwolle.
Met ons drukke gezin met vijf kinderen is het soms lastig om te bedenken wat je moet doen om ze te vermaken. Op internet zijn de leukste en (vaak ook) duurste uitjes te vinden. Hoe vind je nu iets wat echt iedereen leuk vindt? De leeftijd van onze kinderen varieert van 4 tot 16 en we zijn gezegend met zowel jongens als meiden. De één wil naar de dierentuin, de ander naar een indoorspeeltuin, weer eentje wil liever naar een zwembad en ga zo maar door. Het eerste is duur, het tweede niet geschikt voor elke leeftijd en het derde, ach, we zwemmen al zo vaak en we willen ook weleens wat anders. We hebben menig zondagmiddag verspild met zoeken naar een leuk uitje, om vervolgens maar voor de zoveelste keer een rondje dorp te doen. Waar we vervolgens onbevredigd van thuiskwamen, met chagrijnige kinderen op de koop toe. Omdat ze echt echt, echt niets mochten kopen, nee ook geen chocola omdat je ongesteld bent, of chips omdat je echt honger hebt en de anderhalve kilometer naar huis niet meer volhoudt.
Onze kinderen zijn geen zielige kinderen hoor, we doen namelijk veel mooie dingen met ze. Los van de vakanties, waarin we buitenlandse kastelen, kerken, musea en ruïnes bezoeken, gaan we regelmatig met onze kinderen op pad. Naar het Rijksmuseum, naar een kleine dierentuin of kinderboerderij, maar ook naar de bioscoop met het ene kind of naar een concert met het andere kind. Maar waarom vergeet ik zo vaak wat de allerleukste uitjes zijn? Dat zijn namelijk de dagen dat we alle vermaak achter ons laten en heerlijk door de natuur banjeren.
Zoals de ene keer, toen onze oudste zoon nog maar 3,5 jaar oud was. Het was een prachtige, zonnige dag in mei, na een aantal dagen regen. Toen we uit de kerk kwamen, keken mijn man en ik elkaar aan en besloten naar een bos in de buurt te gaan. Even een snelle boterham en we gingen op pad. Geen tijd om alle kinderen om te kleden (je weet het maar nooit met de zon in mei), maar we hadden nog wel snel de schoenen verwisseld voor laarzen. Onze zoon, de onderzoeker, kroop overal in en op en zag de mooiste dieren. Hij lachte breeduit en we hoorden zijn stemmetje steeds hoger worden. Hij rende een eind voor ons uit en kwam weer terug als een jonge hond.
We hadden elkaar net verbaasd aangekeken dat zijn kleding nog zo schoon was gebleven toen we een plas tegenkwamen. Een plas waar onze zoon als eerste was. En voordat ik kon roepen dat hij zijn nieuwe broek aan had, sprong hij er middenin. Eentje van een centimeter of 40 diep. Met modder…
“Mam, zei hij, dit was mijn mooiste dag” Het WAS ook zijn mooiste broek…
Marloes (42 jaar) is getrouwd en moeder van vijf kinderen. Ze woont in Zuidhorn in het mooie Groningen. Ze houdt van chocola, God, haken, gezond leven en buiten zijn. Ze droomt van een zelfvoorzienend leven in Scandinavië, compleet met koe en schaap in de tuin.
Afgelopen zomer zat ik met vriendinnen op een terras, toen een wesp in de heerlijke zoetzure saus voor onze kaasstengels terechtkwam. Hij kon niet meer wegvliegen. Veel mensen vinden wespen vervelend, zeker als je aan het eten bent. We leren onze kinderen de angst al vroeg aan door altijd te waarschuwen om voorzichtig te zijn en dat beeld versterken we door met elkaar alle nare prikervaringen te delen. Maar wespen zijn net zo nodig voor ons ecosysteem als de wat toegankelijkere vlinders en bijen. Dus ik heb, terwijl we aan het kletsen waren, telkens een stukje saus van de vleugels van de wesp afgedept, tot hij ze weer kon bewegen. Na een korte rustperiode sloeg hij zijn vleugels uit en vloog weg. De vreugde die ik ervoer!
‘Ik heb nog nooit iemand met zoveel toewijding een wesp zien redden’, zei een van mijn vriendinnen. Terwijl die vriendinnen weten dat ik van de natuur houd (net als zijzelf overigens) en we daar vaak woorden aan geven, verwonderden ze zich alsnog over de praktische uitwerking van mijn verbondenheid met de natuur die op dat moment om ons heen was.
Een hoornhaar eet een libelle die vastzit in een spinnenweb
(foto gemaakt door Janneke Pikkert-Van Hulst)
Het is makkelijk om te houden van de mooie dingen in de natuur. We zien God in de (bio)diversiteit, in de seizoenen en de schoonheid om ons heen. We genieten, we vertragen, we laten ons verwarmen en we ontspannen als we buiten zijn. Tegelijk is God ook in de schepping te zien die we soms wat ingewikkelder vinden, zoals in de eikenprocessierups, de aanwezige wesp of een teveel aan plantjes die in de tuin komen aanwaaien en we onkruid noemen. Alles staat in verbinding met elkaar en God vraagt ons om dat goed te beheren, ook de kleine en grote vieze kriebelbeestjes…
Nu we een nieuw jaar zijn begonnen, is dat een mooi moment om na te denken hoe we nóg meer van de natuur kunnen houden. Mijn voornemen voor dit jaar is om wormen te ontwijken bij een wandeling na de regen. Ik omarm de regen als ik naar de andere kant van de stad fiets en weiger om daarover mee te mopperen met anderen. Ik zoek naar een manier om een goed ecosysteem in de tuin te krijgen waardoor ik een minder grote haat-liefdeverhouding met de glibberige naaktslakken ontwikkel. En als ik in huis stofzuig, zuig ik de spinnen niet op, maar vang ik ze en laat ik ze naar buiten. Welk voornemen heb jij?
Als we zo God eren in de dagelijkse praktijk van het leven en bewust kiezen om van ogenschijnlijk irritante beestjes en planten te houden, dan kijken we misschien wel door de stekelige en woekerende braamstruik heen en zien we de brandende braamstruik. Want, zo schreef Ignatius al, God laat zich overal vinden.
De aarde zit boordevol hemel
en elke struik, hoe gewoon ook,
staat in lichterlaaie van God.
Maar enkel hij die het ziet
doet zijn schoenen uit.
De rest zit er omheen
en plukt bramen.
‘Brandende braamstruik’ van Elizabeth Barret Browning
Janneke Pikkert – van Hulst is A Rocha-fan en klimaatburgermeester van Lelystad.
Nuttige beestjes, die wespen!
Wespen helpen, net als bijen, bij de bestuiving van planten. Daarnaast vangen ze veel muggen en vliegen om hun larven mee te voeden. Eén wespennest met 5000 werksters vangt per dag al snel 100.000 vliegende insecten. Daarnaast ruimen ze ook de kadavers op van kleine zoogdieren, vogels en kikkers. Niet meer doden dus, die nuttige beestjes. Verjagen kan wel natuurlijk. Bijvoorbeeld door een nepwespennest te plaatsen of een geur die ze niet fijn vinden (lavendel, tea tree of knoflook bijvoorbeeld). Zelf een beetje in de wind zitten helpt ook. En wist je dat een dode wesp een stof uitscheidt die andere wespen agressiever maakt? Daarmee maak je de kans groter dat je gestoken wordt. Nog een reden dus om ze niet te doden.
